శ్రీమద్భాగవతం పంచమ స్కంధం నాలుగవ అధ్యాయం

శ్రీశుక ఉవాచ
అథ హ తముత్పత్త్యైవాభివ్యజ్యమానభగవల్లక్షణం సామ్యోపశమవైరాగ్యైశ్వర్యమహా
విభూతిభిరనుదినమేధమానానుభావం ప్రకృతయః ప్రజా బ్రాహ్మణా దేవతాశ్చావనితలసమవనాయాతితరాం
జగృధుః

పుట్టిన వెంటనే ఈయన పరమాత్మ అనే గుర్తులు కలిగి ఉన్నాడు. పెరుగుతున్న కొద్దీ ఉపశమమూ వైరాగ్యమ్మూ వృద్ధి అవుతూ ఉన్నాయి. ప్రజలూ బ్రాహ్మణులూ ఈయన మహారాజైతే భూమికి ఏ లోపమూ ఉండదు అన్న భావనతో సంతోషించారు.

తస్య హ వా ఇత్థం వర్ష్మణా వరీయసా బృహచ్ఛ్లోకేన చౌజసా బలేన శ్రియా యశసా

ఈయన గొప్ప దివ్యమైన తేజస్సుతో బలముతో కీర్తితో ఐశ్వర్యముతో జ్ఞ్యానముతో అన్నిటిలో అగ్రగణ్యుడు కాబట్టి వృషభ అని పేరు పెట్టాడు

వీర్యశౌర్యాభ్యాం
చ పితా ఋషభ ఇతీదం నామ చకార

యస్య హీన్ద్రః స్పర్ధమానో భగవాన్వర్షే న వవర్ష తదవధార్య భగవానృషభదేవో
యోగేశ్వరః ప్రహస్యాత్మయోగమాయయా స్వవర్షమజనాభం నామాభ్యవర్షత్

ఈయన రాజ్యము చేస్తూ ఉండగా ఈయన ప్రభావాన్ని అందరికి చెప్పడానికా అన్నట్లు ఇంద్రుడు వర్షం కురిపించడం ఆపేసాడు. అది తెలుసుకుని యోగేశ్వరుడైన భగవానుడు నవ్వి తన యోగ శక్తితో తన వర్షమైన అజనాభ వర్షాన్ని వర్షింపచేసాడు.

నాభిస్తు యథాభిలషితం సుప్రజస్త్వమవరుధ్యాతిప్రమోదభరవిహ్వలో గద్గదాక్షరయా గిరా
స్వైరం గృహీతనరలోకసధర్మం భగవన్తం పురాణపురుషం మాయావిలసితమతిర్వత్స తాతేతి
సానురాగముపలాలయన్పరాం నిర్వృతిముపగతః

నాభికూడా తాను కోరిన పరమాత్మనే పుత్రుడుగా పుట్టాడని తెలుసుకొని సంతోషించి పరమానందం పొంది పరమాత్మను కొడుకుగా సంబోదించడములో పొందిన పరవశములో బొంగురుపోయిన గొంతుతో పరమాత్మ మాయచే కమ్ముకోబడిన వాడై "వత్సా, తాతా" అని ప్రేమతో లాలిస్తూ గొప్ప తృప్తిని పొందాడు.

విదితానురాగమాపౌరప్రకృతి జనపదో రాజా నాభిరాత్మజం సమయసేతురక్షాయామభిషిచ్య
బ్రాహ్మణేషూపనిధాయ సహ మేరుదేవ్యా విశాలాయాం ప్రసన్ననిపుణేన తపసా సమాధియోగేన నర
నారాయణాఖ్యం భగవన్తం వాసుదేవముపాసీనః కాలేన తన్మహిమానమవాప

ప్రజల కోరిక మేరకు రాజుని చేసాడు, చిన్న పిల్లవాడిగా ఉన్న వృషబున్ని రాజుగా చేసి రాజ్యభారాన్ని బ్రాహ్మణులకూ మంత్రులకూ అప్పచెప్పి బదరీ (విశాలా) వెళ్ళాడు. ప్రసన్నమైన తపస్సుతో సమాధి యోగములో పరమాత్మను ఆరాధిస్తూ అతని లోకానికి వెళ్ళాడు నాభి.

యస్య హ పాణ్డవేయ శ్లోకావుదాహరన్తి
కో ను తత్కర్మ రాజర్షేర్నాభేరన్వాచరేత్పుమాన్
అపత్యతామగాద్యస్య హరిః శుద్ధేన కర్మణా

నాభి మాహాత్యం:
నాభి చేసిన పని ఎవరు చేయగలరు. అతనిని చూచి సంతోషించి పరమాత్మే కొడుకుగా వచ్చాడు. నాభికంటే వేరు బ్రహ్మణ్యులు (బ్రాహ్మణులంటే ప్రీతి గలవారు) లేరు.

బ్రహ్మణ్యోऽన్యః కుతో నాభేర్విప్రా మఙ్గలపూజితాః
యస్య బర్హిషి యజ్ఞేశం దర్శయామాసురోజసా

ఆయన బ్రాహ్మణులను మంగళములతో పూజిస్తాడు. అంత భక్తి బ్రాహ్మణుల మీద ఉంది కాబట్టే బ్రాహ్మణులు కూడా అంతే కృతజ్ఞ్యతగా యజ్ఞ్యములో పరమాత్మను చూపారు.

అథ హ భగవానృషభదేవః స్వవర్షం కర్మక్షేత్రమనుమన్యమానః ప్రదర్శితగురుకులవాసో
లబ్ధవరైర్గురుభిరనుజ్ఞాతో గృహమేధినాం ధర్మాననుశిక్షమాణో జయన్త్యామిన్ద్రదత్తాయాముభయ
లక్షణం కర్మ సమామ్నాయామ్నాతమభియుఞ్జన్నాత్మజానామాత్మసమానానాం శతం జనయామాస

భగవానుడైన వృషబుడు కర్మక్షేత్రమైన అజనాభ వర్షములో "తాను ధర్మాన్ని ఆచరించకుంటే తోటివారు కూడా ఆచరించరని ధర్మాన్ని ఆచరించాడు. గురుకులం వెళ్ళి వారి వద్ద చదువుకుని వారి నుండి వరములను పొంది గృహస్థ ధర్మాలను ఆచరించగోరి జయంతి అనే ఇంద్రుని పుత్రికను పెండ్లాడి, ప్రవృత్తి నివృత్తి లక్షణాలు గల కర్మలను వివరించి తాను చెప్పిన పనులనే వివరించగోరి తనలాంటి వారినే నూరుగురిని కొడుకులుగా పొందాడు. వారిలో భరతుడు శ్రేష్టుడు

యేషాం ఖలు మహాయోగీ భరతో జ్యేష్ఠః శ్రేష్ఠగుణ ఆసీద్యేనేదం వర్షం భారతమితి
వ్యపదిశన్తి

అలాంటి మహానుభావుడైన భరతుని వలన దీనికి భరత వర్షమని పేరు వచ్చింది.

తమను కుశావర్త ఇలావర్తో బ్రహ్మావర్తో మలయః కేతుర్భద్రసేన ఇన్ద్రస్పృగ్విదర్భః కీకట ఇతి
నవ నవతి ప్రధానాః

భరతుడు గాక మిగతావారు తొమ్మిది మంది.

కవిర్హవిరన్తరిక్షః ప్రబుద్ధః పిప్పలాయనః
ఆవిర్హోత్రోऽథ ద్రుమిలశ్చమసః కరభాజనః

ఇవి వారి పేర్లు

ఇతి భాగవతధర్మదర్శనా నవ మహాభాగవతాస్తేషాం సుచరితం భగవన్మహిమోపబృంహితం
వసుదేవనారదసంవాదముపశమాయనముపరిష్టాద్వర్ణయిష్యామః

వీరు మహా భాగవతోత్తములు. పరమాత్మ ధర్మాన్ని మాత్రమే సేవించి రాజ్యమును కాదని వెళ్ళారు. వీరి చరిత్ర వసుదేవ నారద సంవాదములో వింటావు. వీరి చరిత్ర అన్నిటినీ (మనస్సునూ ఇంద్రియాలను బుద్ధినీ ) జయించాలంటే ఆచరించాలి. స్వరూప స్వభావాలతో పరమాత్మను పొందడానికి కావలసిన మార్గాన్ని మాత్రమే ఆచరించాలి. తక్కిన పనులు చేస్తున్నట్లే కనపడాలి. లౌకిక విషయాలలో మనసు పెట్టీనా పెట్టకపోయినా జరిగేవి జరుగుతూనే ఉంటాయి.

యవీయాంస ఏకాశీతిర్జాయన్తేయాః పితురాదేశకరా మహాశాలీనా మహాశ్రోత్రియా యజ్ఞశీలాః
కర్మవిశుద్ధా
బ్రాహ్మణా బభూవుః

ఇంక మిగతా ఎనభై ఒక్క మంది జయంతి పుత్రులు తండ్రి ఆదేశము పాటించేవారు కాబట్టి శుద్ధమైనటువంటి బ్రాహ్మణోత్తములయ్యారు.

భగవానృషభసంజ్ఞ ఆత్మతన్త్రః స్వయం నిత్యనివృత్తానర్థపరమ్పరః కేవలానన్దానుభవ
ఈశ్వర ఏవ విపరీతవత్కర్మాణ్యారభమాణః కాలేనానుగతం ధర్మమాచరణేనోపశిక్షయన్నతద్విదాం
సమ ఉపశాన్తో మైత్రః కారుణికో ధర్మార్థయశఃప్రజానన్దామృతావరోధేన గృహేషు లోకం నియమయత్

పరమాత్మ వృషభుడు ఆత్మ తంత్రుడు. తనను మరెవ్వరూ వశములో ఉంచుకోలేరు, వశము నుంచి తప్పించలేరు. ఈయన కేవలం ఆనందాన్ని అనుభవించే ఈశ్వరుడు. పరమాత్మైనా పక్కవారికి అనుమానం రాకుండా సామాన్య గృహస్థులు చేసే పనులే చేసుకుంటూ కాలానుగుణ ధర్మాన్ని తానాచరిస్తూ తక్కిన వారికి ఆచరించమని నేర్పుతూ, తత్వ జ్ఞ్యానం లేని వారి విషయములో సమముగా ఉండి, అన్నీ మానుకుని మైత్రి గలిగి ఉన్నాడు. ధర్మార్థ యశ సంతానమూ మొదలైన వాటితో రాజ్యపరిపాలన చేసాడు. ధర్మబద్ధముగా రాజ్యపరిపాలన చేస్తున్నాడు

యద్యచ్ఛీర్షణ్యాచరితం తత్తదనువర్తతే లోకః

ఉత్తములు దేన్ని అనుసరిస్తారో తక్కిన వారు దాన్నే ఆచరిస్తారు కాబట్టి దాన్నే ఆచరించాడు.

యద్యపి స్వవిదితం సకలధర్మం బ్రాహ్మం గుహ్యం బ్రాహ్మణైర్దర్శితమార్గేణ
సామాదిభిరుపాయైర్జనతామనుశశాస

అన్ని ధర్మాలు తనకు తెలిసి ఉండీ ధర్మజ్ఞ్యుడయి ఉండి కూడా బ్రాహ్మణులు చెప్పిన మార్గములో అనుసరించి అందరినీ ఆ మార్గములో నడిపాడు

ద్రవ్యదేశకాలవయఃశ్రద్ధర్త్విగ్వివిధోద్దేశోపచితైః సర్వైరపి క్రతుభిర్యథోపదేశం శత
కృత్వ ఇయాజ

యజ్ఞ్యాలతో ఇంద్రున్ని ఆనందింపచేసాడు

భగవతర్షభేణ పరిరక్ష్యమాణ ఏతస్మిన్వర్షే న కశ్చన పురుషో
వాఞ్ఛత్యవిద్యమానమివాత్మనోऽన్యస్మాత్కథఞ్చన కిమపి కర్హిచిదవేక్షతే భర్తర్యనుసవనం
విజృమ్భితస్నేహాతిశయమన్తరేణ

ఈయన పరిపాలించే జగత్తులో ఏ ఒక్కడూ అన్యాయముగా వచ్చేదాన్ని కోరుకోడు. పక్క నుండీ ఎదురు నుండీ ఏ చిన్న వస్తువును కూడా పరమాత్మనే ఆరాధించే వారు కోరుకోరు.

స కదాచిదటమానో భగవానృషభో బ్రహ్మావర్తగతో బ్రహ్మర్షిప్రవరసభాయాం ప్రజానాం
నిశామయన్తీనామాత్మజానవహితాత్మనః ప్రశ్రయప్రణయభరసుయన్త్రితానప్యుపశిక్షయన్నితి హోవాచ

ఇలాంటి వృషభుడు ఒకసారి బ్రహ్మావర్తమునకు వెళ్ళాడు. ఈయన మొత్తం భూమండలాన్ని పర్యటించాలని వెళ్ళి బ్రహ్మావర్తమునకు చేరి అక్కడ ఉన్న బ్రహ్మర్షుల సభలో ప్రజలు వింటూ ఉండగా ఆత్మ జ్ఞ్యానమందు మనసు పెట్టి అందరూ వినయమూ వివేకమూ జ్ఞ్యానములో బాగా శిక్షింపబడ్డవారే అయినా వృషభుడు చెప్పదలచు కున్నది వారింకానేర్చుకోలేదు. అలాంటి ప్రజలందరికీ తాను ధర్మోపదేశము చేయగోరి ఇలా మాట్లాడాడు.